سایکودرام چیست

سایکودرام (psychodrama ) مستقیما روی روان انسان تاثیر می‌گذارد و در یک محیط امن و دربسته امکان تمرین زندگی را فراهم می‌آورد تا بیماران موقعیت‌هایی را تجربه کنند که در زندگی واقعی تجربه آن امکان‌پذیر نیست، این تجربیات اگر در زندگی واقعی روی دهد ممکن است برای اشخاص عواقب سنگینی را به همراه داشته باشد.

آدمی که دچار اختلال خلقی یا عصبی است، پرخاش‌گر است، خجالتی و کم‌رو یا حتی پرحرف است، مشکلاتش را از طریق تئاتر درمانی قابل حل است. در واقع تئاتر درمانی برای اختلالات پیشرفته روانی که نمی‌توان ریشه آن‌ها را پیدا کرد، بسیار موثر است البته با کمی دقت تفاوت‌های بسیاری بین تئاتر درمانی و سایکودرام وجود دارد. بدین صورت که درسایکودرام کارگردان به صورت گفت‌وگو وارد عمل می‌شود و بیشتر سئوال می‌پرسد و با تکنیک‌های خاص سعی در بهبود بیمار دارد. مثل تکنیک صندلی داغ که فرد می‌نشیند و افراد مختف این اجازه را دارند تا از او سئوالات بسیاری کنند و او بدون هیچ ترس و واهمه‌ای به آن‌ها جواب دهد. اما در تئاتر درمانی، کارگردان بیشتر فضایی را می‌سازد تا درمان‌جو از طریق آن فضاهای ایجاد شده به عکس‌العمل وا داشته شود. در واقع به این صورت که با پخش موسیقی و حرکات که خود کارگردان وارد صحنه می‌شود بقیه هم از درون به این خواسته می‌رسند و وارد بازی می‌شود که همه چیز در همان ابتدا درمان محسوب می‌شود. در این فعالیت نمایشی تماشاگری در کار نیست و یک گروه به بازی‌های نمایشی در جمع خود و برای خود می‌پردازد و موضوع آن زندگی و تمایلات خود گروه بازیگران است.

محل تلاقی روان‌شناسی و هنر

تئاتر درمانی یا سایکودرام اصطلاحی تقریبا جدید است که به‌تازگی وارد ادبیات روان‌شناسی ایران شده است و اکثریت جامعه از اثرات این نوع روان درمانی و ماهیت آن بی‌خبر هستند. مسلما هر بار که نام تئاتر درمانی را می‌شنویم شاید بی‌آن‌که معنای دقیق آن را بدانیم تلفیقی از امکانات مشترک هنر تئاتر و علوم روان‌شناسی برای ما تداعی شود. اما در روان‌شناسی، تئاتر درمانی را این‌گونه تعبیر کرده‌اند که عبارت است از یک روش گروه درمانی که خصوصیات برجسته شخصیت، ارتباطات بین فردی، تعارضات، کشمکش‌های روانی و اختلالات افراد توسط روش‌های مخصوص نمایش مورد مشاهده و بررسی قرار می‌گیرد.

تئاتر درمانی محل تلاقی روان‌شناسی و هنر؛ شاید بهتر آن است که بگوییم تلاقی روان‌شناسی و تئاتر است. سایکودرمانی از جمله روان درمانی‌های بسیار موثری است که نتایج ثمربخش آن در پیش‌گیری و درمان مسایل روانی و اجتماعی به اثبات رسیده است. تئاتر درمانی، نمایشنامه‌ای است که سناریو را خود مراجعه کننده با کمک بقیه مراجعان که در گروه نقش تماشاگر را دارند در صحنه بازی می‌کند.

عملکرد تئاتر درمانی و سایکودرام

تئاتر درمانی، حافظه هیجانی و احساسی افراد را که در نیم‌کره راست مغز واقع شده در صحنه به همراه نیم‌کره چپ که واقعیت‌های روزمره و منطقی است، وارد بازی می‌کند. در واقع سایکودرام محل تلاقی نیم‌کره راست و نیم‌کره چپ مغز است که این مساله یعنی بازی دادن نیم‌کره راست مغز باعث شده که این نوع شیوه روان درمانی نسبت به سایر روان درمانی‌ها برتری داشته باشد.

اجزا و ارکان گروه تئاتر درمانی

اجزای گروه تئاتر درمانی شامل ۱-مراجعه کننده (بازیگر) ۲-کارگردان (درمان‌گر) ۳-صحنه ۴ تماشاگران که با بازیگر همانندسازی می‌کنند، هستند که در واقع در یک مرحله آن‌ها جزو حضار و تماشاگران هستند و در مرحله دیگر بازیگر. آنچه در تئاتر درمانی مهم است، خودانگیختگی و خلاقیت است که مراجعه‌کننده در خود صحنه فرصت پرداختن به بخش‌هایی از تحول عاطفی و شناختی پیدا می‌کند و صحنه نمایش فرصت مجددی در اختیار فرد قرار می‌دهد تا جنبه‌هایی از وجود خود را که کشف نکرده یا فراموش کرده، پیدا کند. تئاتر درمانی همچنین دارای سطوح سه‌گانه صحنه است که عبارتند از:

• سطح اولیه: شامل مرحله آمادگی در جلسات اول است که به مسایل و خاطرات کم اهمیت و رویدادهایی که در زمان حال است، می‌پردازد.
• سطح دوم: خاطرات مهم، مشکلات و تعارض‌هایی که نزدیک به گذشته فرد است مورد تحلیل و بررسی قرار می‌گیرد.
• سطح سوم: به عنوان درونی‌ترین سطح مربوط به بحران‌ها و ضربه‌هایی است که مربوط به گذشته‌های دور است.

تکنیک‌های مورد استفاده در تئاتر درمانی (سایکو دراما)

• آیینه یا بازتاب دادن
• مضاعف‌سازی
• ایفای نقش
• گفت‌وگو با خود یا تک‌گویی
• معکوس کردن نقش یا نقش وارونه

تعداد جلسات تئاتر درمانی یا سایکودرام

تعداد جلسات سایکودرام محدودیتی ندارد. ممکن است از یک کارگاه یک روزه باشد تا جلسات طولانی مدت و مکرر. اما تجربه نشان داده که حداقل باید فرد برای درمان در چهار جلسه از تئاتر درمانی شرکت کند.